Boli? Ale jak? Mocno, słabo, punktowo, rozlegle? Jak badać i jak mierzyć ból jeśli jest to odczucie subiektywne każdego pacjenta? Czy jest uniwersalne narzędzie do oceny bólu?
Z definicji ból jest doznaniem wielowymiarowym i subiektywnym, co uniemożliwia dokonywanie bezpośredniej, obiektywnej oceny. Lekarze opierają się na subiektywnym opisie pacjenta.
Wyróżniamy jednak kilka metod, które pomagają ocenić ból, to:
– wywiad,
– skale oceny bólu,
– badanie fizykalne,
– kwestionariusze oceny bólu,
– dzienniczki bólu,
– badania pomocnicze,
– badania diagnostyczno-prognostyczne,
– testy analizy farmakologicznej.
Czy jest metoda oceny bólu?
Ból jest doznaniem subiektywnym, nieprzyjemnym, ale bardzo ważnym w leczeniu i diagnostyce wszelkich chorób. Jeśli w badaniach klinicznych nie ma żadnych nieprawidłowości, ale pacjent mówi, że odczuwa ból to jest to bardzo ważna zmienna i nie można jej bagatelizować.
W medycynie nie ma obiektywnych narzędzi do oceny stopnia nasilenia bólu. Lekarze w swoich gabinetach posługują się opracowanymi kwestionariuszami i skalami, które pozwalają określić nasilenie bólu, opierając się na ocenie chorego.
Skale i kwestionariusze stanowią narzędzia pomocnicze, służą ocenie nasilenia bólu w różnych punktach czasowych. Dzięki temu łatwiej jest określić skuteczność wdrożonego leczenia.
Wywiad
Pierwszym krokiem w ocenie bólu jest wywiad. Ustrukturyzowane, proste i zrozumiałe pytania pozwolą lekarzowi postawić pierwsze hipotezy dotyczące przyczyn bólowych. Ma też za zadanie poznać i wytworzyć porozumienie na linii pacjent – lekarz. Dlatego bólu nie można ignorować. Każdy lekarz zajmujący się medycyną bólu powinien ze stosowną empatią podchodzić do swojego pacjenta.
Pomiędzy lekarzem i chorym musi powstać układ akceptacji i zrozumienia oraz jasno przedstawionego planu postępowania diagnostycznego i leczniczego.
Podczas wywiadu należy uzyskać odpowiedzi na pytania:
– miejsce bólu (Czy może wskazać Pan/Pani miejsce odczuwalnego bólu);
– czas (Od jak dawna boli?);
– rodzaj (Czy ból jest stały, napadowy, nawracający?);
– charakterystyka (Czy ból jest tępy, ostry, piekący, kłujący itp.);
– natężenie (często w skali od 0 do 10);
– przyczynę i ulgę (Co powoduje ból, kiedy się nasila? Co przynosi ulgę?);
– informacje dodatkowe (W jakim stopniu ból wpływa na codzienne funkcjonowanie? Czy są objawy towarzyszące, np. nudności?).
Uzyskane podczas wywiadu informacje stanowią pierwszy etap w stawianiu hipotezy bólowej, która powinna być potwierdzona badaniami klinicznymi (o ile to możliwe i konieczne).
Skala bólu
Ciekawym narzędziem (i jednym z najczęściej stosowanych) są skale bólu. Mogą mieć różny charakter, np. słowny, jednowymiarowy, obrazkowy. Co ważne mają one za zdanie ocenić natężenie bólu w danym momencie. Poprzez zastosowanie prostego narzędzia opartego na jednakowej skali, można łatwo zaobserwować to jak ból zmieniał się w czasie i jak zastosowane zmienne wpływają na jego natężenie.
Zadanie jakie stawia lekarz przed pacjentem to określenie natężenia bólu w skali od 0 do 10, gdzie 0 oznacza „brak bólu”, a „10 – najgorszy ból jaki mogę sobie wyobrazić”.
Jest to zadanie proste, zrozumiałe i łatwe. Poprzez stosowanie tego narzędzia w cyklicznych odstępach czasowych można wyciągnąć wnioski pozwalające zostawić lub zmienić dotychczasowe leczenie.
Jak działać w odniesieniu do małych pacjentów?
Działania związane z określeniem bólu są bardzo podobne jak u dorosłych osób. Jeśli dziecko mówi, że boli to szanujemy to i próbujemy się dowiedzieć dlaczego. Podczas wywiadu lekarz próbuje uzyskać dokładnie te same informacje (miejsce występowania bólu, czas, rodzaj, charakterystykę itp.). Jednak ze względu na wiek i dojrzałość małych pacjentów metody, którymi uzyska potrzebne mu informacje mogą się różnić.
Aby mały pacjent poczuł się swobodnie często lekarz wykorzystuje maskotki lub lalki na których mały pacjent pokazuje miejsce bólu (o ile nie chce pokazać na sobie).
Jeśli chodzi o stosowanie skali bólu też często wykorzystywane są kolorowe skale obrazkowe. Za pomocą kolorowych min pokazujących różne emocje mali pacjenci klasyfikują odczuwalny ból.
Praca z bólem nie jest prosta, ponieważ jest to odczucie bardzo subiektywne. Jeśli jest
nawracające i przewlekłe oraz utrudnia codzienne funkcjonowanie zarówno lekarzowi, jak i pacjentowi zależy na tym, aby jak najdokładniej określić co boli i przynieść ulgę.
